पोस्टपार्टम डिप्रेसन (Postpartum Depression) बच्चा जन्मेको केही समयपछि आमामा देखिने गम्भीर मानसिक स्वास्थ्य समस्याको एक प्रकार हो। यो समस्या केवल सामान्य ‘पोस्टपार्टम ब्लूज’ भन्दा फरक छ र गम्भीर मानसिक तनाव र उदासीको कारणले आमाको दैनिक जीवनमा ठूलो असर पार्न सक्छ।

पोस्टपार्टम डिप्रेसनका लक्षणहरू

पोस्टपार्टम डिप्रेसनलाई सुरुमा ‘बेबी ब्लूज’ सँग भ्रमित गर्न सकिन्छ, तर यसका लक्षणहरू बढी तीव्र र लामो समयसम्म रहन्छन्। यी लक्षणहरूले बच्चाको हेरचाह गर्न र दैनिक कार्यहरू व्यवस्थापन गर्नको क्षमता माथि असर पुर्याउन सक्छ। लक्षणहरू सामान्यतया जन्मपछिका केही हप्ताभित्र देखिन थाल्छन्, तर यो गर्भावस्थामा वा जन्मपछिको एक वर्षसम्म पनि सुरु हुन सक्छ।

लक्षणहरू:

• अनियन्त्रित भावनात्मक उतार-चढाव।
• अत्यधिक रुनु।
• बच्चासँग गहिरो सम्बन्ध बनाउन असमर्थता।
• सामाजिक सम्बन्धमा दूरी राख्नु।
• खानाको आदतमा परिवर्तन।
• निद्राको असन्तुलन।
• निरन्तर थाकावट र ऊर्जा अभाव।
• पहिलेको रुचिका गतिविधिहरूमा रुचिको कमी।
• आफू एक राम्रो आमा नहुनुको डर।
• सोच्न र निर्णय लिनमा कठिनाइ।
• मानसिक अस्थिरता।
• आत्महत्याका विचारहरू वा बच्चामा हानि पुर्याउने सोच।
• मृत्यु वा आत्महत्या गर्ने सोचहरू बारम्बार आउने।

पोस्टपार्टम डिप्रेसनबाट कसरी जोगिने?

पोस्टपार्टम डिप्रेसनबाट जोगिनको लागि विभिन्न उपायहरू अपनाउन सकिन्छ। यी उपायहरूले तनाव व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्न सक्छन्। यसमा मानसिक स्वास्थ्य र भलाइको बारेमा बुझ्न र अध्ययन गर्न आवश्यक छ। यो शारीरिक शिक्षा जस्तै हो, जहाँ तपाईं आफ्नो शरीर कसरी काम गर्छ भन्ने कुरा सिक्नुहुन्छ, त्यसलाई कसरी हेरचाह गर्नुहुन्छ र विभिन्न तनावहरू वा दबावहरूको प्रभावको बारेमा जान्नुहुन्छ – तर यो मानसिक स्वास्थ्यमा लागू हुन्छ।

तपाईंको मानसिक स्वास्थ्यको हेरचाह गर्नको लागि घरमा एक समर्थनगर्ने मान्छे हुनु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। यो प्रक्रियामा तपाईंको साथी, परिवारका सदस्यहरू र नजिकका व्यक्तिहरूलाई समावेश गर्नुहोस् र उनीहरूलाई तपाईंको पोस्टपार्टम अवधिमा कसरी समर्थन गर्ने भन्ने कुरा सिकाउनुहोस्। तपाईंको बच्चा जन्मने अघि, साथी र परिवारसँग सम्पर्क गर्नुहोस् र तपाईंलाई कसरी सहयोग गर्न चाहनुहुन्छ भन्ने कुरा छलफल गर्नुहोस्।

यदि तपाईंको व्यक्तिगत वा परिवारको इतिहासमा डिप्रेसन, कम आम्दानी, निकटतम साझेदारको हिंसा, अवाञ्छित गर्भधारण, वा हालका तनावपूर्ण जीवन घटनाहरू जस्ता महत्वपूर्ण जोखिम कारकहरू छन् भने, काउन्सलिङ जान जरूरी छ । तपाईंको स्वास्थ्य सेवा प्रदायकसँग कुरा गरेर तपाईंको लागि उपयुक्त विकल्पहरूको बारेमा जान्न सक्नुहुन्छ।

रोकथाम

1. गर्भावस्थामा ध्यान दिनुहोस्:
   • यदि तपाईंलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन वा डिप्रेसनको इतिहास छ भने, गर्भवती हुने योजना बनाउँदा वा गर्भवती भएको थाहा पाएपछि तुरुन्तै डाक्टरलाई जानकारी दिनुहोस्।
2. उपचारको विकल्पहरू:
   • हल्का डिप्रेसनलाई परामर्श वा अन्य उपचारहरूले व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। यदि आवश्यक भएमा, गर्भावस्थामा एन्टिडिप्रेसन औषधिहरू पनि लिन सकिन्छ।
3. पोस्टपार्टम चेकअप:
   • बच्चा जन्मेपछि, डाक्टरले प्रारम्भिक पोस्टपार्टम चेकअप सिफारिस गर्न सक्छन्। यसले पोस्टपार्टम डिप्रेसनका लक्षणहरू चाँडै पहिचान गर्न मद्दत गर्दछ।
4. लक्षणहरूको ध्यान राख्नुहोस्:
   • यदि बच्चा जन्मेपछि तपाईं निराश महसुस गर्दै हुनुहुन्छ भने, यो कुरा स्वीकार गर्न असहज लाग्न सक्छ। तर, पोस्टपार्टम बेबी ब्लूज वा डिप्रेसनका लक्षणहरू अनुभव गर्नुभयो भने, डाक्टरलाई भेट्नुपर्छ।
5. सतर्कता अपनाउनुहोस्:
   • यदि दुई हप्तासम्म लक्षणहरू हराएनन्, बच्चाको हेरचाह गर्न गाह्रो भएमा, दैनिक कार्यहरू पूरा गर्न कठिनाइ भएमा, वा आफैंलाई वा बच्चालाई हानि पुर्याउने विचारहरू आएमा, तुरुन्तै अस्पताल जानुहोस्।

उपचार नगर्दा के हुन्छ?

पोस्टपार्टम डिप्रेसनको उपचार नगर्दा आमा, बच्चा, र परिवारमा गम्भीर असर पर्न सक्छ।

आमाहरूमा, यो स्थिति महिनौंसम्म रहन सक्छ र दीर्घकालीन डिप्रेसनको जोखिम बढाउँछ।

बुबाहरूको लागि, नयाँ आमामा डिप्रेसन हुँदा परिवारका सबै सदस्यहरूले भावनात्मक तनाव अनुभव गर्न सक्छन् र बुबामा पनि डिप्रेसनको जोखिम बढ्न सक्छ।

बच्चाहरूको लागि, उपचार नगरी राखिएको पोस्टपार्टम डिप्रेसनले बच्चामा सुत्न र खान गाह्रो हुनु, अत्यधिक रुनु, र भाषा विकासमा ढिलाइ जस्ता समस्याहरू उत्पन्न गर्न सक्छ।